วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ ตั้งวัดเมื่อ พ.ศ.๒๔๖๑ วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย เดิมชาวบ้านเรียกว่าวัดมโนรมย์ ตั้งอยู่บนเขามโนรมย์ บ้านเขามโนรมย์ หมู่ที่ ๙ ตำบลนาสีนวน อำเภอเมืองมุกดาหาร จังหวัดมุกดาหาร มีเนื้อที่ ๖๖ ไร่ ๓ งาน ๓๓ ตารางวา ตามที่คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบให้เพิกถอนพื้นที่วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ ออกจากเขตพื้นที่อุทยานแห่งชาติภูผาเทิบแล้ว ตามราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๒๐ ตอนที่ ๖๙ ก ลงวันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๔๖ ตามโฉนดที่ดิน(น.ส. ๔ จ.) เลขที่ ๖๒๔๕๑

อาณาเขต        ทิศเหนือ                              จดอุทยานแห่งชาติภูผาเทิบ

                    ทิศใต้                                  จดอุทยานแห่งชาติภูผาเทิบ

                    ทิศตะวันออก                         จดอุทยานแห่งชาติภูผาเทิบ

                    ทิศตะวันตก                          จดอุทยานแห่งชาติภูผาเทิบ
จากหลักฐานการสร้างจากแผ่นศิลา ได้กล่าวว่า พระอาจารย์บุ นนฺทวโร เจ้าอาวาสวัดมโนภิรมย์ บ้านชะโนด และผู้สร้างวัดลัฏฐิกวัน พร้อมด้วยคนของท่านขุนศาลา ได้สร้าง
๑. พระธาตุภูมโนรมย์ เป็นพระธาตุทรงแปดเหลี่ยม มีเอวเป็นฐานหักเชิงเป็นรูปแปดเหลี่ยม รัศมีประมาณ ๒.๕ เมตร เป็นรูปทรงปรีแบ่งเป็น ๓ ส่วน คือ ส่วนที่ ๑ เป็นลักษณะปริศนาธรรมตามความหมายแรกเป็นนรกภูมิ ส่วนที่ ๒ เป็นโลกภูมิ ส่วนที่ ๓ เป็นสวรรค์ภูมิ ความสูง ๔.๕ เมตร

๒. พระอังคารเพ็ญ เป็นพระพุทธรูปขนาดเล็ก สร้างพร้อมรอยพระพุทธบาท เพื่อให้ครบ คือ พระธาตุ พระพุทธรูป และรอยพระบาท ตามความเชื่อของผู้สร้าง

๓. แผ่นศิลาจารึกบันทึกประวัติการก่อสร้าง จำนวน ๑ แผ่น ติดอยู่หลังของพระอังคารเพ็ญ

๔. รอยพระพุทธบาทจำลอง เป็นรอยพระพุทธบาทขนาดเล็ก ซึ่งสร้างขึ้นจากหินทราย มีความกว้าง ๘๐ เซนติเมตร ความยาว ๑.๘ เมตร สร้างเป็นลักษณะลอยตัวสูงขึ้นจากพื้นประมาณ ๙๐ เซนติเมตร

เมื่อปีพุทธศักราช ๒๕๒๕ เจ้าคณะจังหวัดมุกดาหารเห็นว่าวัดดังกล่าวเป็นวัดร้าง จึงได้มอบหมายให้พระครูอุดมธรรมรักษ์ (ยอด ยสชาโต) เจ้าคณะอำเภอเมืองมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันดำรงสมณศักดิ์ที่พระราชมุกดาหารคณี ได้ขึ้นมาบูรณะบำรุงรักษาและป้องกันการทำลายโบราณสถานดังกล่าว และยังได้มีการสร้างพระพุทธสิงห์สองจำลองประดิษฐานไว้เป็นที่เคารพสักการะอีกองค์หนึ่ง

ในปีพุทธศักราช ๒๕๕๒ ทางคณะสงฆ์และจังหวัดมุกดาหารได้ร่วมใจกันจัดสร้างพระพุทธรูปเฉลิมพระเกียรติฯ ในชื่อ""พระเจ้าใหญ่แก้วมุกดาศรีไตรรัตน์"" เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษาครบ ๗ รอบ ๘๔ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ขนาดหน้าตัก ๓๙.๙๙ เมตร สูง ๕๙.๙๙ เมตร ความสูงจากฐานถึงยอดเศียร ๘๔ เมตร โดยได้รับงบประมาณสนับสนุนจากรัฐบาลและเงินบริจาคจากพุทธศาสนิกชนผู้มีจิตศรัทธาทั่วไปกว่า ๑๐๐ ล้านบาท

ในปีพุทธศักราช ๒๕๖๐ พระมหามงคล มงฺคลคุโณ เจ้าอาวาสวัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ ได้ดำเนินการก่อสร้างพญาศรีมุกดามหามุนีนีลปาลนาคราช เมื่อวันที่ ๗ เมษายน ๒๕๖๐ แล้วเสร็จเมื่อวันที่ ๒๘ เมษายน ๒๕๖๑ พญาศรีมุกดามหามุนีนีลปาลนาคราช เป็นรูปปั้นองค์พญานาคที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในประเทศไทย โดยรูปปั้นองค์พญานาคนี้ตั้งตระหง่านอย่างยิ่งใหญ่อยู่บนเขาภูมโนรมย์ภายในวัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ องค์พญานาคมีสีฟ้าอมเขียว หันพระเศียรมองลงไปยังแม่น้ำโขงเบื้องล่าง ที่นี่เป็นแลนด์มาร์กที่สร้างขึ้นจากความศรัทธาต่อพญานาคที่ผู้คนแถบลุ่มแม่น้ำโขงเชื่อกันว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คอยปกปักรักษาเมืองริมโขง ให้ร่มเย็นเป็นสุข พญาศรีมุกดามหามุนีนีลปาลนาคราชเป็นรูปปั้นองค์พญานาคองค์ใหญ่ที่น่าเกรงขามงดงาม มีความยาว ๑๒๒ เมตร สูง ๒๐ เมตร ซึ่งเป็นรูปปั้นองค์ลำตัวมีสีฟ้าอมเขียว และสลักลวดลายเกล็ดอย่างวิจิตรงดงาม บริเวณท้องพญานาคขดตัวเป็นช่องคล้ายซุ้มประตูโค้ง ซึ่งมีอยู่ด้วยกันเจ็ดซุ้ม ผู้ที่ศรัทธาพญานาค นิยมมาสักการะขอพร และเดินลอดท้องพญานาคเพื่อความเป็นสิริมงคล องค์พญานาคพญาศรีมุกดามหามุนีนีลปาลนาคราชเปรียบเสมือนพญานาคฟ้า ซึ่งเป็นหนึ่งในสามองค์พญานาค (พญานาค ๓ พิภพ) ที่มีความสำคัญของจังหวัดมุกดาหาร ที่สร้างขึ้นตามความเชื่อของผู้คนที่อาศัยอยู่ในแถบลุ่มแม่น้ำโขง ซึ่งพญานาค ๓ พิภพ ได้แก่ พญาศรีภุชงค์มุกดานาคราช (พญานาคดิน) ที่แก่งกะเบา พ่อปู่พญาอนันตนคราช (พญานาคน้ำ) สะพานมิตรภาพแห่งที่ ๒ และพญาศรีมุกดามหามุนีนีลปาลนาคราช (พญานาคฟ้า) ที่วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์แห่งนี้

ในปีพุทธศักราช ๒๕๖๔ พระมหามงคล มงฺคลคุโณ เจ้าอาวาสวัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ ร่วมกับพุทธศาสนิกชนชาวจังหวัดมุกดาหาร ได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตเชิญอักษรพระปรมาภิไธย ว.ป.ร. ไปประดิษฐานที่แท่นฐานชุกชีของพระพุทธรูป และขอพระราชทานชื่อพระพุทธรูปดังกล่าว ซึ่งได้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณาทรงทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว พระราชทานพระบรมราชานุญาตตามที่ขอพระมหากรุณา และพระราชทานชื่อพระพุทธรูปดังกล่าวว่า”พระพุทธมิ่งมงคลมุณีศรีมุกดาหาร” มีความหมายว่า พระพุทธรูปอันเป็นมิ่งมงคลของเมืองมุกดาหาร

วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ตั้งอยู่ท่ามกลางธรรมชาติที่ยังอุดมสมบูรณ์และเป็นศาสนสถานที่พุทธศาสนิกชนได้มากราบไหว้ขอพรเพื่อความเป็นมงคล และเป็นแหล่งพักผ่อนหย่อนใจอีกแห่งหนึ่งที่นักท่องเที่ยวต้องมาเยือน ทั้งมีการปรับปรุงภูมิทัศน์เพื่อเป็นจุดชมทิวทัศน์ของเมืองคู่แฝด คือ เมืองมุกดาหาร ประเทศไทย และแขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว รวมถึงหอแก้ว แม่น้ำโขง และสะพานมิตรภาพแห่งที่ ๒" 

วัดรอยพระพุทธบาทภูมโนรมย์ ตั้งวัดเมื่อ พ.ศ.๒๔๖๑ ยกฐานะจากวัดร้างขึ้นเป็นวัดมีพระภิกษุจำพรรษาเมื่อวันที่ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๔๘ รวมอายุถึงปัจจุบัน ๑๐๔ ปี (ข้อมูล ณ ๒/พ.ย./๒๕๖๕)

การศึกษา

- มีโรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนกธรรม เปิดสอนเมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๖

- มีโรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนกบาลี เปิดสอนเมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๖

การบริหารและการปกครอง

ลำดับเจ้าอาวาสตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ดังนี้

รูปที่ ๑     พระอธิการบุญเหลือ    ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๔๘         ถึง พ.ศ. ๒๕๕๒

รูปที่ ๒     พระปลัดปราณี ปราสฺสโร        ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๕๒         ถึง พ.ศ. ๒๕๕๖

รูปที่ ๓     พระมหามงคล มงฺคลฺคุโณ        ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๕๖         ถึง ปัจจุบัน

อาคารเสนาสนะ ปูชนียวัตถุสำคัญ - พระพุทธรูปเฉลิมพระเกียรติฯ หน้าตักกว้าง ๔๐ เมตร สูง ๘๔ เมตร

                                          - พระธาตุภูมโนรมย์ รัศมี ๒.๕ เมตร ความสูง ๔.๕ เมตร

                                          - รอยพระพุทธบาทจำลอง ความกว้าง ๘๐ เซนติเมตร ความยาว ๑.๘ เมตร สูง ๙๐ เซนติเมตร

                                          - พระพุทธรูปพระอังคารเพ็ญ

                                          - พญาศรีมุกดามหามุนีนีลปาลนาคราช ยาว 122 เมตร สูง 20 เมตร